Soorten lettertypes herkennen is minder moeilijk dan je denkt
Lettertypes to the left of you. Lettertypes to the right of you.
Lettertypes zijn overal. In alle soorten en gewichten. We mogen daar dankbaar voor zijn, want een goed gekozen lettertype communiceert onze geschreven boodschap net dat ietsje duidelijker.
Er zijn heel veel lettertypes beschikbaar en al die soorten lettertypes herkennen is, niet gemakkelijk. Er zijn al veel verwoede pogingen gedaan om ze in groepen in te delen. Zeker handig, zowel uit informatief als commercieel standpunt.
We moeten wel oppassen. Typografie leeft en evolueert, dus het is onmogelijk om alle lettertypes te vangen in absolute categorieën. Toch helpen losse categorieën ons om door de bomen het bos te zien. Het is altijd leerzaam om variaties te herkennen.
Ik probeer het vooral praktisch te benaderen. Je kan typografische lettersoorten bijvoorbeeld ook indelen in kunsthistorische termen: renaissance, barok, neoklassiek, romantisch … Heel interessant, maar weinig bruikbaar voor de gewone mens die af en toe iets moet ontwerpen.
Daarom gebruik ik de namen en lingo die we het meest tegenkomen online. Zo wordt alles net ietsje gemakkelijker om op te zoeken. Ja, dat betekent ook dat er te pas en te onpas Engels aan te pas komt. De wereld van grafisch ontwerp is nu eenmaal very English.
Alle lettertypes zijn een kind van hun tijd
Je kunt geen lettertypes overlopen, zonder terwijl een kleine geschiedenisles te volgen. De kenmerken van elk lettertype zijn sterk afhankelijk van de tijd waarin het ontstaat. Dat komt omdat technologische uitvindingen en nieuwe technieken letterontwerpers toelaat om nieuwe dingen uit te proberen of een bepaalde vorm te
Schreefletters of serifs
Humanistische schreefletters of Humanistische serifs
Humanistische schreefletters komen tot bloei in de periode van de 15e tot de 18e eeuw. De Renaissance is in volle gang dus het is geen verrassing dat deze lettertypes zich baseren op het Latijnse schrift.
Tot dan zijn Gotische lettertypes de standaard in de boekdrukkunst. Ideaal zijn die allerminst. Ze nemen veel ruimte in beslag en zien er log uit. De eenvoudige en fijne lettervormen van de humanistische schreefletters zorgen ervoor dat er meer tekst op een enkele pagina paste. Het resultaat: dunnere boeken, sneller drukwerk, meer winst.
Humanistische schreefletters zijn kalligrafisch van aard. Omdat dit een van de eerste Latijnse lettertypes zijn, zien we een duidelijke link met de klassieke kalligrafie die in de eeuwen ervoor dominant was. De letters zijn een product van de vertaling van schrift naar type en hebben een organische vorm. Zo is het contrast tussen de dikke en dunne lijnen nooit dramatisch en zijn de schreven zelf verre van perfect. Je ziet tal van kleine inconsistenties.
Het zijn vooral de kleine letters die de kalligrafische invloed helemaal omarmen. De ‘e’ heeft een opvallend schuine balk en de ‘o’ heef een redelijk schuine as -- alsof een rechtshandige schrijver het gekrabbeld heeft. De a, c, f en r hebben abrupt pen-achtige eindpunten.
Door de eeuwen heen evolueert ook de humanistische schreefletter. De latere soorten worden zachter en vloeiender. Zo wordt de dwarsbalk van de e horizontaal en krijgt het eindpunt van de a, c, f en r een meer tranig karakter.
Bekende voorbeelden: Sabon, Centaur, Adobe Jenson
Transitionele schreefletters of Transitionele serifs
Transitionele schreefletters ontstaan in de 18e eeuw en vertegenwoordigen de overgang tussen humanistische schreefletters en de moderne. Ze bevatten dan ook kenmerken van elk.
De transitionele schreefletter volgt de Neoklassieke kunst: het is statisch, terughoudend en zeer geïnteresseerd in consistentie. De echo van de kalligrafie is nog steeds zichtbaar, maar je moet al goed kijken om het te zien.
Door de verbeterde drukmethoden is het mogelijk om veel fijnere karakterstreken te reproduceren en ze scherper van vorm te maken. Het contrast tussen de dikke en dunne lijnen bijvoorbeeld is meer uitgesproken dan bij humanistische serifs en ze voelen dan ook minder organisch aan. De as van de letters is recht. Het is gedicteerd door een idee, niet door menselijke anatomie.
In tegenstelling tot de vorige lettersoorten blijft de transitionele letter vanaf zijn ontwikkeling tot nu in zwang. Welke stijl of mode ook populair is, deze lettervorm weet altijd zijn plaats in te nemen. Dat zegt veel over zijn leesbare kwaliteiten.
Bewijs nodig?
Sla een willekeurige roman open — is dat nu een druk van vijftig jaar geleden of van dit jaar — en vrij zeker zal daar een transitioneel schreefletter de bladen vullen.
Bekende voorbeelden:
Baskerville, Caslon, Times New Roman
Moderne schreefletters of moderne serifs
Zoals alle lettertypes zijn de moderne schreefletters een kind van hun tijd. We spreken eind 18e eeuw en de verbeterde printtechnieken en papierkwaliteit laten letterontwerpers toe om dunner en fijner te werken zonder het risico te lopen dat er iets fout loopt. Denk aan gekraakte letters of inkt die onvoldoende op de pagina komt.
Moderne schreefletters bouwen voort op de transitionele en abstraheren ze verder. Ze introduceren rechte, fijne schreven en realiseren een groter contrast tussen de dunne en dikke lijnen van de letters.
Vandaag spreken moderne serifs nog steeds tot de verbeelding. Toch ontbreken ze een herkenbaar ritme en missen ze toegankelijkheid die de transitionele letters wel hebben. Ze nodigen een lezer niet uit om een boek te openen en te beginnen lezen, daarvoor is de lettervorm te gestileerd. Moderne schreefletters nodigen vooral uit om naar te kijken. Er gaat een klasse van uit. Daarom dat bijvoorbeeld modemagazines of parfummerken ze nog steeds gebruiken.
Bekende voorbeelden: Bodoni, Didot
Slab Serifs
Slab serif-lettertypen worden in de 19e eeuw populair voor reclamedoeleinden. Deze lettertypes hunkeren naar aandacht met hun dikke en decoratieve vorm en ze hebben zware schreven. Het contrast tussen dikken en dunne lijnen is (quasi) onbestaande. Sommige slab-serifs komen over als schreefloze lettertypes waar na afloop een zware schreef is aan toegevoegd.
Bekende voorbeelden: Clarendon, Rockwell
Sans-serif lettertypes of linearen
Humanistische sans-serif
Humanistische sans-serifs nemen, net zoals de humanistische schreefletters, duidelijk hun inspiratie bij de kalligrafie. Dat zie je door de organische variatie in lijndikte. Net om die reden worden ze gelauwerd bij typografische experts omdat ze het meest leesbaar van alle schreefloze lettertypes zijn. Humanistische schreefloze lettertypen sluiten ook nauwer aan bij de ontwerpkenmerken en verhoudingen van serif-lettertypen.
Bekende voorbeelden: Gill Sans
Groteske sans-serifs
Groteske sans-serifs zijn de eerste schreefloze lettertypes en worden vandaag de dag nog weinig gebruikt. De reden waarom we ze vermelden is omdat ze een grote invloed hebben op de Neo-Grotesken, de populairste lettertypestijl van ze allemaal.
De eerste grotesken hebben tal van eigenaardigheden zoals een onhandige lijndikte en onregelmatige rondingen. Sans-serifs zijn in de 19e eeuw iets nieuw, dus alle grotesken die in deze tijd ontworpen worden, zijn een work in progress. Op het einde van de 19e eeuw, na decennia van experimenteren, komen er enkele geslaagde groteske sans-serifs op de markt zoals Akzidenz Grotesk en Franklin Gothic.
Neo-Groteske sans-serifs
Neo-Groteske sans-serifs tillen het ontwerp van de schreefloze letter naar een nieuw niveau met hun zorgvuldige constructie en esthetiek. Ze zijn veel verfijnder dan de eerste Grotesken. Zo verliezen de Neo-Grotesken veel van de onhandige rondingen en eigenaardigheden die gebruikelijk zijn in eerdere schreefloze letters. Je ziet veel minder variatie in lijndikte en ze hebben een uniformer karakter.
In 1957 ontwerpen Eduard Hoffman en Max Miedinger het iconische lettertype Helvetica. Het is een gemoderniseerde update van Akzidenz Grotesk uit 1989 en wordt wereldwijd populair vanaf de jaren 60 als de reclamebureaus het veel beginnen gebruiken in hun ontwerpen. Die populariteit stijgt de komende decennia alleen maar tot het lettertype in de 21e eeuw zo dominant is dat je geen straat meer op kan zonder er niet aan blootgesteld te worden.
Het is een veelzijdige font. Aan de ene kant gebruiken allerhande merken het voor hun logo's, reclame en marketing, aan de andere kant helpt het reizigers van over de hele wereld wegwijs in metro's en luchthavens. Zelfs op de tabel van Mendeljev voelt het lettertype zich helemaal op zijn plaats.
Helvetica is de nulmeridiaan van de Neo-Grotesken. Elk lettertype in deze stijl wordt willens nillens ermee vergeleken.
Bekende voorbeelden: Helvetica, Arial, Univers,
Geometrische sans-serifs
Deze lettertypes zijn opgebouwd uit geometrische vormen. Je ziet onder andere perfecte cirkels en scherpe hoeken en de lijnen zijn overal gelijk. Geometrische sans-serifs zijn meestal minder leesbaar dan de andere schreefloze lettertypes. Minder ideaal als body tekst, maar als titel kunnen ze echt de show stelen.
Dé klassieker onder de geometrische sans-serifs is Futura. Het is in de jaren 20 van de vorige eeuw ontworpen door Paul Renner, een architect, schilder en grafisch ontwerper. Scherpe hoeken, perfecte vormen, rechtlijnig en kordaat, Futura is een stijlvol lettertype die intimiderend kan overkomen.
Bekende voorbeelden: Futura
